Nadzwyczaj bogata, sięgająca setek tomów, jest literatura powstania styczniowego. Są to obszerne pamiętniki i luźne wspomnienia, wielotomo­we monografie obejmujące całość wydarzeń powstania, jak i drobne przyczynki. O dziejach 1863—1864 r. zaczęto pisać bezpośrednio po powstaniu. Zainteresowanie nim nie osłabło w ciągu dziesięcioleci, po­zostając żywym i aktualnym do dnia dzisiejszego. Historiografia Polski Ludowej wykryła jednak w stworzonym do­tychczas tradycyjnym obrazie powstania styczniowego szereg dość istotnych luk. O ile niektóre problemy, jak sam przebieg akcji manife­stacyjnej, a następnie walki zbrojnej, sprawa gry dyplomatycznej, która rozwinęła się wokół powstania, zostały bardzo szczegółowo przed­stawione, to z drugiej strony przed 1939 r. nie ukazała się np. ani jedna monografia w tak ważnej kwestii, jak zagadnienie chłopskie w pow­staniu. (Wstęp, fragment)