Dwutomowa publikacja zawiera analizę materiałów archeologicznych pochodzących ze średniowiecznych cmentarzysk południowej części województwa podlaskiego. Podstawą pracy są źródła z XI – XV w., jednak omówione zostały w niej również datowane na VII-X w. oraz XVI w., co dało możliwość przedstawienia tytułowego tematu we właściwym kontekście. Duży zbiór zabytków ruchomych pozwolił na przeprowadzenie analizy ich współwystępowania. Stała się ona podstawą rozwarstwienia chronologicznego uchwytnych elementów obrzędowości pogrzebowej, a także określenia kierunków i tempa zmian m.in. w sposobach budowy grobów oraz postępowania z ciałem zmarłego. Uzyskane rezultaty zostały skonfrontowane z funkcjonującymi hipotezami na temat zwyczajów pogrzebowych, w tym genezy tzw. grobów w obudowach kamiennych, ale też dotyczącymi dziejów osadnictwa, sytuacji etnicznej i politycznej oraz kierunków chrystianizacji ludności w północnej części średniowiecznego pogranicza polsko-ruskiego. Wyniki te rzucają nowe światło na powyższe zagadnienia, podważając niektóre z tez powszechnie dotąd akceptowanych.