Пан Падстоліц, Альбо чым мы ёсць і чым быць можам

Шмат якія літаратурныя творы пісьменнікаў, якія нарадзіліся і жылі на Беларусі (сённяшніх беларускіх землях), мы толькі цяпер маем магчымасць увесці ў беларускі кантэкст. Усё ХХ ст. амаль усе польскамоўныя аўтары ХІХ ст. былі нам “чужыя” альбо “напалову чужыя”: Ян Баршчэўскі, Ян Чачот, Аляксандар Рыпінскі, Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Уладзіслаў Сыракомля, Вінцэсь Каратынскі і інш. адно толькі фрагментарна прысутнічалі ў беларускай прасторы, бо іхні іншамоўны даробак (за рэдкім выключэннем) не меў права на – скажам так – паўнавартаснае існаванне ў беларускай літаратуры. Пра цалкам іншамоўных аўтараў увогуле не прынята было згадваць. І неістотна, што Генрык Жавускі ва Успамінах Сапліцы, а Ігнацы Ходзька ва Успамінах квестара даволі поўна і шматгранна адлюстравалі жыццё на беларускіх землях у апошнія дзесяцігоддзі XVIII ст.; Ігнацы Ходзька ў Аповесці з майго часу, або Літоўскіх прыгодах – два першыя дзесяцігоддзі ХІХ ст.; Эдвард Тамаш Масальскі ў Пане Падстоліцу – 1820-я гг.a; Адам Плуг у сваіх аповесцях – 1830–1850 гг. (Мікола Хаўстовіч, З надзеяю на шчаслівую будучыню, фрагмент)