Publikacja, którą oddajemy czytelnikowi, jest kontynuacją części pierwszej, która ukazała się pod takim samym tytułem w 1996 r. Niniejsza, druga część zawiera źródła historyczne wytworzone w różnych instytucjach działających na Białostocczyźnie w okresie od stycznia do grudnia 1946 r. W ciągu tego czasu zaszły wydarzenia wyraźnie warunkujące dalsze dzieje ludności białoruskiej w Polsce. Nastąpiło także określenie na następne dziesięciolecia stosunków polsko-białoruskich, które zaczęły funkcjonować na dwu równoległych płaszczyznach: oficjalnej — związanej z polityką nowych władz, na co przeważający wpływ miała komunistyczna ideologia oraz nieoficjalnej — ograniczonej do sfery prywatności. Ta druga płaszczyzna była bardziej naturalna, ponieważ wynikała z istniejącej rzeczywistości. Przy czym, w przypadku białoruskiej społeczności, związane to było z przykrymi doświadczeniami dyskryminacji w okresie przedwojennym oraz strachem spowodowanym terrorem polskiego podziemia w latach powojennych. Natomiast w tym czasie po stronie polskiej zaczęła nawarstwiać się skrywana, gdyż tłumiona przez komunistyczne władze, niechęć do białoruskich współmieszkańców, których obarczano winą za represje czynione przez te władze. Dlatego narodowościowe konfrontacje szczególnie uzewnętrzniły się po upadku w 1989 r. totalitarnego systemu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. I jak okazało się, w stosunkach polsko-białoruskich zabrakło elementarnej zasady partnerstwa — równości podmiotów narodowych, co jest podstawą ustroju demokratycznego.