Dzieje prawosławnej diecezji przemyskiej są ściśle związane z historią miasta, ta zaś z przeszłością Podkarpacia, wchodzącego od roku 875 w skład państwa wielkomorawskiego, a więc archidiecezji św. Metodego, sięgającej na wschodzie po Bug i Styr# na zachodzie obłamującej Kraków z prowincją Wag. Prawosławna diecezja przemyska, pod kątem przyjmowania wiary chrześcijańskiej, jest nie tylko najstarszą diecezją prawosławną w Polsce, ale jest także najstarszą chronologicznie strefą schrystianizowaną ziem wchodzących obecnie w skład państwa polskiego. Dzieje tej diecezji to dzieje Kościoła Wschodniego w Polsce w jego grecko-bizantyjskiej postaci i słowiańskiej szacie językowej. Ziemie te poznały chrześcijaństwo już przy końcu IX wieku, dzięki misyjnej pracy św. Metodego, jednego z Apostołów Słowian, ucznia patriarchy konstantynopolitańskiego, św. Focjusza, przedstawiciela bizantyjskiej ortodoksji. Najstarszą świątynią obrządku wschodniego miasta Przemyśla jest rotunda zamkowa pw. Najświętszej Marii Panny z IX wieku, o założeniu centralnym, z prostokątnym palatium — rezydencją biskupią. (fragment)