Dzieje i kultura Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej dopiero stosunkowo niedawno zaczęły być przedmiotem badań historycznych. W okresie międzywojennym powstawały co prawda ogólne prace historyczne, ale w historiografii najnowszej tematyka ta byłą podejmowana w sposób fragmentaryczny. Dopiero w ostatnim okresie XX wieku powstały prace ukazujące miejsce prawosławia na mapie wyznaniowej Europy Środkowo-Wschodniej i Rzeczypospolitej. Dzieje i kultura prawosławia na ziemiach polskich zaczęły osiągać w historiografii polskiej właściwe im miejsce. Rozwój kultury Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej w XVI wieku wiąże się z istotnymi przemianami w życiu religijnym wyznawców Kościoła prawosławnego. Zmiana w relacjach wyznaniowych była rezultatem nie tylko cofnięcia przez ostatnich Jagiellonów wszelkich ograniczeń wobec Kościoła prawosławnego, ale zmiany sytuacji religijnej w całej Rzeczypospolitej. Po unii lubelskiej (1569) Rzeczpospolita stała się wspólnym państwem szlachty polskiej, litewskiej czy ruskiej. W tym właśnie czasie nastąpiły znaczne osiągnięcia kulturowe wyznawców Kościoła prawosławnego. Owe pozytywne zmiany w Kościele prawosławnym, choć nie miały skali reform potrydenckich w Kościele łacińskim, doprowadziły do odrodzenia życia religijnego wśród duchowieństwa i wiernych. (fragment)