Zagadnienia narodowościowe w historii Polski należały zawsze do problemów szczególnie złożonych, o różnorakich konsekwencjach dla rozwoju spraw politycznych, kulturowych, społecznych a nawet i ekonomicznych. Dotyczyło to tak dziejów narodu polskiego, jego przeobrażeń określanych stanem świadomości narodowej, losami politycznymi i kulturowymi, jak i dziejów innych narodów przenikających skupiska polskie, mieszkających na ziemiach polskich. Od trafnej polityki narodowościowej w historii niejednokrotnie zależały rezultaty działań władz państwowych, wyniki zmagań politycznych, przeobrażeń kulturowych. Nietrafne decyzje w polityce narodowościowej niejednokrotnie decydowały o porażkach politycznych, konfliktach, pozornie odległych od spraw narodowych. Układ stosunków narodowościowych na obszarach w granicach państwa polskiego zazwyczaj był określony diasporą narodową. W całej historii Polski niewiele było okresów, kiedy granice państwowe były wyznaczane przez zasięg zwartego polskiego zasiedlania. Częściej możemy odnotowywać okresy, kiedy zwarte skupiska polskie pozostawały za granicami państwa polskiego. Ideał budowania państwowości polskiej opartej na pełnej tożsamości granic politycznych z granicami narodowymi nie został jak dotąd zrealizowany. (Wstęp, fragment)