Polskość i Polacy na Litwie i Rusi

Rozległy kraj, położony między morzem Baltyckiem, Niemnem, błotami Prypeci i rzeką Dźwiną, stanowił w ciągu długich wieków historyi połączone z Koroną Polską licznymi węzłami Wielkie Księstwo Litewskie wraz z lennem całej Rzeczypospolitej, Kurlandyą. Na obszarze tym, podzielonym przez rząd rosyjski po rozbiorze Polski na sześć gubernii, tworzących t. zw. Kraj Północno - Zachodni (Kurlandyą, zagarnięta przez Rosyę już dawniej, włączona zos:ała do t. zw. prowincyi Nadbałtyckich), zamieszkuje obecnie ośm narodowości: Polacy, Litwini, Białorusini, Małorusini, Rosyanie, Niemcy, Łotysze i Żydzi. Wśród tej mozajki narodowej, żywioł polski, pomimo niesłychanych ograniczeń i prześladowań, jakim podlegał w ostatniem zwłaszcza półwieczu, odgrywa niewątpliwie i dziś jeszcze najwybitniejszą rolę w dziedzinie zarówno życia politycznego, jak kulturalnego, społecznego i gospodarczego, i pozostaje wciąż niezastąpionym przez nikogo czynnikiem państwowo-twórczym