З'яўляючыся адным з асноўных элементаў чалавечага існавання, культура ў той жа час ніколі не мела арактару аўтаномнага функцыянавання, заўсёды займала другаснае, падначаленае становішча ў грамадстве, абслугоўвала ўладу ці багацце, ці абедзве гэтыя сілы разам. Так было, мабыць, з першабытнаабшчыннага ладу, затым у феадальным і буржуазным грамадствах, тым болып — у таталітарным. Розніца двух апошніх у іх адносінах да культуры была хіба ў тым, г што ў першым мастака куплялі за грошы, а ў другім — за лагернуо пайку, якая, зрэшты, была даражэй, бо давала магчымасць жыць. Прыкладна тое ж мы бачым і ў нашым посттаталітарным грамадстве, якое, здаецца, робіць даволі арыгінальную ў гісторыі спробу — абысціся зусім без культуры.