Między Polską etniczną w historyczną

Jednym z najważniejszych i bardzo często przedstawianych zagadnień polskiej myśli politycznej okresu zaborów było określenie polskiego obszaru narodowego, zasięgu wpływów przyszłego odrodzonego państwa polskiego, jego stosunku do starych granic historycznych Rzeczypospolitej przedrozbiorowej oraz współczesnego zasięgu polskiego obszaru etnicznego. Niemal zawsze rozważania nad drogami do odzyskania niepodległości były ograniczone wynikami analiz tych problemów. Formułowano różnorodne, niejednokrotnie sprzeczne, wnioski i propozycje. Ich różnorodne uzasadnienia były zależne od tego, w jakich ugrupowaniach je wypowiadano, na podstawie jakich założeń ideologicznych i w którym zaborze powstawały oraz interesom jakich grup politycznych czy też klas miały służyć. Wyniki tych analiz ulegały znacznym zmianom w czasie, w zależności od rozwoju bieżącej sytuacji międzynarodowej. Ich twórcy zazwyczaj zdawali sobie sprawę, że treść zgłaszanych propozycji, a czasami w jeszcze większym stopniu ich uzasadnienie, miały poważne znaczenie dla określenia stanowisk najbardziej zainteresowanych państw zaborczych, czy też i szerszej opinii międzynarodowej. (Słowo wstępne, fragment)