Prace Ośrodka Studiów Wschodnich

W dziejach Rosji okresom głębokiego chaosu towarzyszyły zwykle kryzysy demograficzne. Tak było podczas XVII-wiecznej „smuty” oraz w okresie wojen i rewolucji początku XX wieku, zakończonych przejęciem władzy przez bolszewików. Rozpad ZSRR także zbiegł się w czasie z kryzysem demograficznym. O ile jednak wcześniejsze kryzysy były spowodowane takimi czynnikami, jak: wojny, głód, epidemie czy represyjna polityka władz, a po ich ustaniu następował gwałtowny przyrost liczby ludności, o tyle obecny kryzys ma charakter systemowy i strukturalny. Powodują go głównie czynniki cywilizacyjne, związane ze zmianą modelu rodziny czy miejsca kobiety we współczesnym społeczeństwie. W Rosji ich negatywny wpływ na przyrost ludności jest jeszcze potęgowany przez nadmierne spożycie wysokoprocentowych alkoholi, niską kulturę pracy (co skutkuje dużą wypadkowością) oraz niedostateczną opiekę zdrowotną (na ten cel przeznacza się rocznie zaledwie ok. 3% PKB).