Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku

Położenie Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej po 1596 roku uległo zasadniczej zmianie. Postanowienia synodu brzeskiego, usankcjonowane dekretem królewskim, de jurę zdelegalizowali „Cerkiew grecką’'. Jedynym oficjalnym wyznaniem do 163*2 roku wśród Rusinów był Kościół greckokatolicki. W ciągu XVII wieku nastąpił więc upadek hierarchii prawosławnej, jej reaktywowanie (1620 r. nieoficjalnie, 1632 r. - oficjalnie) i ponowne przejście wszystkich biskupów pod obediencję Watykanu. W każdym z tych okresów funkcjonowały parafie prawosławne. Ich działalność i rola w życiu Cerkwi posiada liczne opracowania o charakterze ogólnym. Rozprawy były oparte na dobrze udokumentowanych wybranych ośrodkach np. Wilnie. Marginalnie traktowano w nich dzieje ośrodków i organizacji prawosławnych na określonym terytorium, gdzie funkcjonowanie ich było zależne nie tylko od aktualnej polityki wyznaniowej króla, lecz też od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. (wprowadzenie, fragment)