Wielka Wojna i kres zaboru rosyjskiego

Działania wojenne zainicjowane w sierpniu 1914 r. nie dotknęły Białegostoku bezpośrednio, ale konflikt zbrojny i jego skutki od pierwszego dnia były obecne w niemal wszystkich sferach codziennej egzystencji białostoczan. Dnia 17 lipca/l sierpnia 1914 r. białostocki kantor pocztowy przy ul. Aleksandrowskiej odebrał telegram z Petersburga, skierowany do prezydenta miasta Włodzimierza Djakowa, w którym ministrowie wojny, spraw wewnętrznych i morski ogłaszali począwszy od dnia 18 lipca/2 sierpnia powszechną mobilizację wojsk. Trzy dni później car Mikołaj II wydał ukaz, w którym wyprowadzał stan wojenny na terenie całego imperium, w tym na terenie guberni grodzieńskiej. Oznaczało to przejście miejscowych władz administracyjnych oraz ludności pod władzę naczelnika okręgu wojskowego (do tego czasu Białystok należał do Warszawskiego Okręgu Wojskowego, ale począwszy od 17 lipca/l sierpnia 1914 r. znalazł się w Dźwińskim Okręgu Wojskowym, którego dowódcą był książę Jerzy Tumanów), a co za tym idzie wyprowadzenie na terenie całej guberni grodzieńskiej, w tym także w Białymstoku, praw czasu wojny i podporządkowanie ludności cywilnej sądom wojennym. (Wstęp, fragment)