Polacy na Ukrainie 1831-1863

„Za panowania króla Stanisława mieszkał ubogi szlachcic na Podolu”. Ilu ogółem mieszkało tam wtedy szlachciców, ubogich i majętnych? Nie wiem. Zapewne mniej więcej tyluż, co w dobie Powstania Listopadowego: 140 tysięcy. Dalszych 270 tysięcy mieszkało na Wołyniu i na Kijowszczyźnie. Trzydzieści lat później, wiek niespełna po czasach Beniowskiego, ostała się z tego na prawobrzeżnej Ukrainie tylko jedna szósta — około 70 tysięcy — a na Podolu zaledwie jedna czternasta. Pozostałych — głównie siermiężną szlachtę bez posiadłości i bez papierów pozwalających wylegitymować pochodzenie — władze przymusowo wcieliły do chłopstwa i w nikłej części do mieszczaństwa, uzasadniając to przedsięwzięcie ich znacznym rzekomo udziałem w Powstaniu Listopadowym. (Przedmowa, fragment)