Выбраныя творы
Крушына Рыгор
Лебедзь чорная
ЛЕБЕДЗЬ ЧОРНАЯРасьцілалася
Прадвячорная імгла.
Паміж парасьцяў
Лебедзь чорная плыла,
Лебедзь чорная
Зь перасечаным крылом...
Засмучоная
Мая дзеўчына суздром,
Каля сажалкі
Поруч стоячы са мной,
Мне заўважыла
Нейк надоечы:
-- Друг мой!
Лебедзь чорная --
Гэта-ж нашае жыцьцё.
Ў ноч бяззорную
Мы -- апаўшае лісьцё.
Адарваныя
Ад Палесься мы зусім,
Наш каханы край
Песьцім песьнямі і сьнім.
Сны зьнібелыя...
3 вогкай цемрадзі,
праз муць,
Ці ня белыя
Гусі-лебедзі плывуць?
3 ласкай сонечнай,
3 добрай весткаю, бадай,
На староначку,
На Палескую --
ў наш край.
Слоўца ветлае
Зь белай гусяю
пашлём.
Маем сьветлае:
Беларусяю
жывём.
......................................
У сіняй далечы
Прадвячорная імгла...
Паміраючы
Лебедзь чорная лягла
Ў твань зялёную
Пад расквечаньм кустом,
Лебедзь чорная
Зь перасечаным крылом.
1944
МАЛIТВА ВЫГНАНЦА
Дай мне, Божа, здароўя і сілы,
Дай прыгожай вясны Беларусі.
Хай ня ные душа да магілы
У пакутнай самоце і скрусе.
Дай народу ўмалотнага збожжа,
Захавай яго ў засеках, Божа!
Барані нашых блізкіх і родных,
I наш край у вызвольным змаганьні,
I скараных няволяй, галодных,
I ўсіх тых, хто цярпіць на выгнаньні.
Барані ад напасьці варожай,
Памажы нам зыйсьці з раздарожжа.
Божа, дай сьветлы шлях чалавеку,
Каб ня гінуў слабейшы ў прымусе.
Спраўдзі мары, што носім спрадвеку,
Дай прыгожай вясны Беларусі.
Веру: прыдзе такая часіна --
Маці ўбачыць радзімага сына.
1946
МАIМ БРАТОМ
Як з дрэва цьвет, злавесны лёс
Вас разагнаў віхром па сьвеце
I кожны ў сьвет свой крыж панёс,
Радзіму маючы наўвеце.
Мае выгнаныя браты
Аж за хрыбтамі Гімалаю!
Я вам пішу свае лісты
Бяз маркі -- марай дасылаю.
Спляліся нэрвамі радкі,
Пяюць аб страшна перажытым:
Усюды чорныя грудкі --
Агонь прайшоў, як град над жытам.
Вядзе нядоля шлях віты,
Бяздомных гоніць па чужыне.
I я і ўсе мае браты
Жывём на лепшым успаміне.
Як мы, ступiўшы за парог,
Сямейны гоман чулі ў хаце,
Як на Вялікадні пірог
Між нас, дзяцей, дзяліла Маці.
А сёньня думкі паплылі
З журбой балючай, нявыгойнай.
Мы -- ва вандроўным караблі,
Ня маем прыстані спакойнай.
Мы ўсе пазналі жах і сум.
Рыпіць жыцьцё ў жабрачым стане.
Сьціхае ўсё: ў пяскох самум
I буры-штормы ў акіяне,
I ў белых тундрах маразы,
I ў горах громы землятруса.
А шум бярозы і лазы
Ня моўкне ў сэрцы Беларуса.
Штогод расьце, гучыць мацней, --
Шлях да Радзімы пракладае...
Сьмяяцца й плакаць, як даўней,
Душа трывожная жадае.
1945
ДЗІЎНАЯ СУСТРЭЧА?
Дзе ты, любая настаўніца?
Зьнікла зь першых дзён вайны.
Парастуць -- мо гэтак станецца --
Успамінаў дзірваны.
Між людзей зь цяжкою стратаю
Твой шукаю лёгкі сьлед.
Можа ты жыцьцём узьнятая,
Пазнаеш інакшы сьвет?
I за думкай думка гоніцца.
Дзесьці сьвеціцца маяк...
Раптам бачу -- ў кінахроніцы
Ты, каханая мая!
Ў залю цёмную з экрану ты
Пазіраеш на мяне...
Болем радасьці закрануты,
Насустрэч іду вясьне.
I, праменьнямі аквечаны,
Чую моцны ўзьвей цяпла...
Ты ў далёкі кут Нямеччыны
Дзіўным прывідам прыйшла.
1943
ЗАЛОМ
Шчасьлівыя спатканьні
З табой пад вязам ветлівым,
I частыя блуканьні
На полі жоўтацьветлівым.
I белыя рамонкі,
I васількі блакітныя,
I нашыя гамонкі --
Дагэтуль незабытныя.
Убачыць давялося
У жыце жмут завязаны
Зялёнага калосься,
У якім закляцьце сказана.
Я засьцярог:
-- Заломы
Ня руш, мая каханая!
У вузялку саломы --
Бяда зачараваная.
Але-ж прайшла навала,
I сіла чараў згінула.
Ты каласы сарвала,
Мне ў твар задорна кінула.
«Ня веру казкам гэтым!» --
Сказала ты з усьмешкаю,
I ў ростані з паэтам
Пайшла самотнай сьцежкаю.
Было, здаецца, ціха...
А ня мінула й месяца --
Ідзе з вайною ліха,
Ў крыві падзеі месяцца.
На горад і на вёску
Цяжкое гора падае.
I дзень, як сьвечка з воску,
Гарыць і нас ня радуе.
Спакою мы ня бачым --
Спазналіся з пакутаю.
А ты жыцьцём сабачым
Без ланцуга закутая.
Чужынцы з ласкай лезьлі,
Твой двор стаяў засьмечаны.
Цябе пасьля завезьлі
У разваліны Нямеччыны.
Лажыцца зморай праца
На рукі загрубелыя.
Табе рамонкі сьняцца --
Радзімы краскі белыя.
Калісьці пела ў полі,
Вясной закалыханая.
Ня думала ніколі,
Што будзеш ты выгнаная,
Бяз долі і бяз хаты
I пад прынукай ворага.
Ці помніш колас кляты?
Ты заплаціла дорага!
Хай зло не ад залому,
Хай выпадкова сталася.
Цяпер, калі ня ў дому --
Ўсё роднае згадалася.
Згадаліся ў пашане:
Наш край, вайной абкрадзены,
I шчырае каханьне,
I звычай нашых прадзедаў.
1944
КРУШЫНА
Расла крушына на Палесьсі.
Зьвінеў і цьвіў хмызьняк густы!
Азёрны шум блакітнай плесі
Прыносіў вецер праз кусты.
I войстры пах травы і цьвілі,
I воўчых ягад горкі сок
Паветра вогкае паілі,
Бы ў навальніцу дождж пясок.
Прырода шчодрая на ласку
Вітала птушняй песьняй бор,
Які складаў лясную казку
I разьвінаў жыцьця прастор.
Дый раптам сьціхла ўсё жывое.
Прыйшоў нядобры чалавек,
Ён залатыя спляжыў хвоі,
Дубы карэньністыя сьсек.
Ён вырваў дзікую крушыну
Зь лясной глушы і ў сад прынёс.
Няхай расьце там каля тыну,
Яе інакшай зробіць лёс.
Ажно дарэмныя надзеі!
На дзікі куст не пазірай!
Зямля чужая не сагрэе
Таго, хто любіць родны край.
Крушыне лес далёкі сьніцца,
Нядоляй нудзіцца сваёй.
I сьпеюць воўчыя чарніцы
Яшчэ гарчэйшыя на ёй.
4.2.45
ПАГАСЛА, ЯК ЗОРКА
На санках абое, -- далёкі міраж! --
Імчымся насустрач мы ветру дарожнаму.
А сонца мядовае коціцца ўсьцяж...
Сьнег -- цукар...
I соладка сэрцу трывожнаму.
I хустка расхутана, i кажушок,
I сьмехам угрэтыя грудзі гарэзныя.
Раптоўны закрут, на сумёце штуршок,
I потым...
Я сьцiплую памяць вырэзваю:
Было... Маладосьць нам сьпявала тады.
Цьвілі, пацяшаліся нават драбніцаю...
Сівую зіму прыгадалі гады,
I далеч бязрадна глядзіць чужаніцаю.
I сонца муштарднае ў злоснай імгле,
I горкай салетрай
Лёг сьнег затварожаны.
На санях самотны імчуся, але
Ці сёньня сьмяюся я ветру дарожнаму?
Лілейная люба, туляешся дзе?
Якою, скажы мне, ты ходзіш сьцяжынкаю?
Паблізу і поруч ня бачу нідзе.
Пагасла, як зорка,
растала сьняжынкаю.
1955
ПАД ДАЖДЖОМ АГНЮ
Прысьвячаецца сыну Iгару
Супакойся, мой сыночак,
У вакно не пазірай!
Там у ботах кот грукоча,
Там вядзьмар чаруе край.
Пад гарою ў царсьцьве сонным
Ян-царэвіч на кані
Б'ецца з волатам-драконам,
Меч гартуецца ў вагні.
На грудзёх таго дракона
Заламаны чорны крыж.
А пад ім няма закону, --
Паліць, нішчыць... Ты дрыжыш?
Ты спалохаўся? Ня бойся!
Ён слабы на гэты раз,
Ён загіне! Супакойся...
I мінецца страшны час...
Суцяшае бацька сына,
Моцна туліць да сябе.
Ноч за вокнамі няспынна
Ў шале поцемкі скрабе.
Паланіца ў небе зоры
Пагасіла. Полах б'е.
Пад дажджом агню ўвесь горад
Звышлюдзкое гора п'е.
22.10.44.
МОЖА ПРЫЙДЗЕШ?
Занямелі ў садзе апусьцелым
Вогкасьцю набраклыя кусты.
Я чакаю... Я дрыжу ўсім целам.
-- Можа прыйдзеш ты?
Не. Няма...
Няўжо чужой дзяўчыне
Я зірнуў усхвалявана ўсьлед?
Мроя тчэцца лёгкім павучыньнем
I ляцiць у сьвет.
Можа прыйдзеш?
Я цябе чакаю
З роднай а далёкай стараны.
Мо з табой, жаданай,
Зноў спаткаю
Дні былой вясны.
10.9.44.
ЧУЖАЯ ЗIМА
Толькі словы, а песьні няма.
Толькі сьнег, а ці гэта зіма!
Ні марозаў, ні белых завей,
Ні жаданьняў, што меў я даўней.
Тут гнілая, чужая зіма.
Слова мякне, і песьні няма...
1950
ТЫ СЬПЯВАЛА МНЕ
Ты сьпявала мне «Перапёлачку».
На ўспамін дала кветку-зёлачку.
За гады яна сьцярушылася,
Толькі песенка не забылася.
На чужыне мне, як пачуецца,
Аж да сьлёз магу я рашчуліцца.
Кінуў родны край і каханую,
Боль заходлівы рвецца ранаю...
Каб-жа ведала маю долечку,
Ці сьпявала-б ты «Перапёлачку».
8.6.44
ЗАЦЬВIТАЮЦЬ ВЯРГІНI
Зацьвітаюць вяргіні
Дый ня цешыцца маці.
Сын на поўначы гіне,
I дачка на чужыне.
Іх няма ў роднай хаце...
Маці ў даль паглядае
На адплыўшае шчасьце.
-- Ты, дачка, маладая,
Ты -- у росквіце мая,
Можаш сілы прыкласьці.
Здабывай сабе долю,
Тчы шырокія кросны.
Хай памру я зь бядою --
На чужыне у мроях
Для цябе уваскросну.
Я радзімай паўстану.
Лепшых летаў, дачушка!
Новы Сьвет акіянам
Аж да дна ўсхваляваным
Тваё сэрца загушкаў.
Хваляваць не пакіне...
А ў гародчыку дома
Зацьвітаюць вяргіні,
Зацьвітаюць вяргіні...
Хто іх рве -- невядома.
1948
УДОВЫ БУСЕЛ
Хадзіў па атаве бусел --
Цыбаты шаноўны госьць.
Любілі яго ў Беларусі,
Як любяць вясну й маладосьць.
Прасторна было наўкола,
Спагада цьвіла на зямлі.
На дрэва чаплялі кола,
Каб буслы гняздо вілі.
Ды ўрэшце бяда-навала:
Чужынец зьявіўся тут.
I вяза-асілка ня стала,
Распаўся утульны кут.
Разбойнік забіў бусьліху.
Гізуе людзкі злы дух.
Ніколі такога ліха
Ня ведаў цыбаты птух.
Каўтаць сваю крыўду мусіў...
Ці бусла каму шкада?
Вандруе удовы бусел,
Ня мае свайго гнязда.
1951
ПЕРАД ЛЮСТЭРКАМ
Сьмех вясёлы, і магерка,
I расшпілены каўнер.
Маладосьць мая ў люстэрка
Заглядала, а цяпер...
Нехта іншы ў шкле няветлым,
Шчасьця згінулі сьляды.
Капялюш. Пад фэтрам сьветлым
Цёмны твар немалады.
Гальштук вязаны вясёлкай,
А вясёласьці няма.
Жухнуць вочы ўсьмешкай ёлкай,
Моляць долі, а дарма:
Дайце даўнае люетэрка!
Хай паўторацца цяпер
Маладосьць, мой сьмех, магерка
I расшпілены каўнер.
1954
СЬНЯЖЫНКА
Адцвіла вяргіня белая...
Мне «бывай» сказала ты.
Зьнікла радасьць недасьпелая
Ў дзень асеньні, залаты.
Я сваю душу трывожную
Суцішаў, як быў з табой.
Ад цябе пайшоў, прыгожая,
Зь незатоенай журбой.
Ідучы ў жыцьцё сьцяжынкаю,
Ні на што не наракаў...
Я над першаю сьняжынкаю,
Што зьляцела на рукаў,
Загарэўся успамінамі:
Саматканы твой вузор
Тонка сплецены ільдзінамі
У карунак дробных зор.
У цябе каўнерык вязаны
Акурат, як сьнегу брыж...
Можа штосьці недасказана,
Дык цяпер дагаварыш.
1943
МРОІ
Я хвалююся. Песьняй узьняты.
Дух крылаты у далеч імкне
На знаёмую сьцежку да хаты,
Дзе галубка ў вясёлым акне.
Дзе пышнелі ў гародчыку астры
I сама ты між красак цьвіла.
Добрым часам ня ведала кайстры,
Па руінах зь бядой ня ішла.
Ты калісьці сьпявала вясьнянкі,
I нявінная радасьць ва ўсім,
Як віно зь перапоўненай шклянкі,
Разьлівалася сьмехам тваім.
А цяпер ты прыбіта жальбою
I чакаеш на лепшыя дні.
Ці адна? Я таксама з табою.
Я запальваю ў словах агні.
Толькі ў гэтым уцехі шукаю,
На плытох лятуценьняў плыву.
Неўгамоўная доля такая
Ускружыла маю галаву.
Набягаюць кіпучай валвою
Сны і мроі. I гіне ціша.
I душа не знаходзіць спакою,
Вырываецца зь цела душа.
I ляціць да цябе, да каханай,
Выпрадаючы кужаль надзей:
Можа песьняй апошняй паўстану
Я з тваіх набалелых грудзей.
1946