У каменным крузе
Валкавыцкі Георгій
частка XIII.
Іду ўвесь час пад абстрэлам зверху. Няўжо чаканыя сокалы цаляюць у мяне? Людзей жа іншых не відно. Ні жывых, ні мёртвых. Першы кандыдат у мерцы аб’явіўся ажно на Rathslinden, насупроць мастацкай акадэміі. Прыліп артыстычна да белай сцяны аднасямейнага асабняка і не варухнецца. Афіцэр! Яшчэ і з вітымі пагонамі. Уверсе выюць бомбы. Скокнуў і я пад белую сцяну. Стаў локаць у локаць з вітым рангам. Узіраюся ў яго, ён у мяне. Маўчым. Аж скаланулася зямля пад намі. Сцяна гайданулася, але ўдар стрымала. Абсыпала нас толькі тынкам і пакрышанай чарапіцай. Бачу, немец абтрасаецца. Абтрасаюся і я. Так і разышліся, напусціўшы на сябе маўклівую абыякавасць. Ён пакіраваў на поўдзень, у цэнтр горада, я — на паўночную ўскраіну.
Зайшоў у стары лагер. Мішэль вядзе да лагерфюрэра і корміць густою гарохаваю кашай (смаката!), якую зварыў шэф. Во, якія тут перамены! Лагерфюрэр і вахман апанураныя, не зводзяць вачэй з мяне. Даведаўшыся, што вяртаюся з цэнтра, пытаюць:
— Што на поўдні?
— Гарыць! — гавару.
Застагналі. Так развітаўся я з „добрым чалавекам”. З Мішэлем таксама. На гэты раз знайшоў ён схованку ў водаправодным калодзежы. Упакаваў туды чамадан і сам улез.
— Прыкрый мяне, — кажа.
— А што з Ясяй? — пытаю.
— Ідзе з Ганоркай у бункер.
Прыкрыў я яго чыгуннай покрыўкай і пайшоў памагаць дзяўчатам перабірацца ў бункер. Маёмасць у іх небагатая, на адзін курс. Зноў у каторы ўжо раз завіравала неба. У бункеры сціснуліся і я сеў між прыгожай паловай роду чалавечага. З аднаго боку зялёнавокая Яся, з другога Валя, анёльская бландзінка з Масквы, якую вайна заспела ў Ваўкавыску. Валя і кажа:
— Як паміраць, то ў добрай кампаніі!
Я пагадзіўся. А куды ж мне ісці? Прыбіўся да нас і Янэк Шуміцкі. Можна было б згуляць і „Вяселле”, ды „бацькі” няма. Сядзім і гадаем, што нас чакае наперадзе. Уваход запрудзілі хітруны. Павыстаўлялі навонку свае чамаданішчы і сочаць за небам. Пасыплюцца бомбы — за чамаданы і ў ногі. Яны і наклікалі бяду.
У бункеры цесната. А мне трэба да ветру. Што рабіць? Цурболіць у нагавіцы? І тут чую, быццам нечая рука піхнула ў спіну. А за спіною бетон. І я ўжо на нагах. Маё месца займае Янэк, а я спрабую праціснуцца да выхаду. Дарма. Дарогу загарадзіў шыракаплечы ўкраінец з перакошаным ад злосці тварам:
— Куды пхнешся!? — асаджае мяне. — Не чуеш, што на дварэ?
Нічога не чую. Ляжу пад абломкамі бетону. Бачу толькі бетон і пыл. І трупы! Акрамя бетону прыціскае мяне і той украінец, што загарадзіў мне дарогу. Звальваю з грудзей бетон, выбіраюся з пад украінца: мёртвы, шырока разяўлены рот, у роце пясок і кроў. Як апантаны, па трупах, кінуўся я наўцёкі з кашмарнай явы. Спыняюся над ставам і не веру ў цуд: абмацваю сваю цялеснасць. Цэлы! І жывы!
А неба віруе. Дзе ратунак? Побач спешна скалочаны бліндаж. На даху вінтоўка. Немцы ўцяклі. Прысеў у бліндаж. З дрэў падаюць ссечаныя кулямі галінкі. Унізе, ля самай вады, прыстань. У падвале пралаз, выбіты снарадам. Два разы ў адно месца снарад не пападае. Туды! У падвале раскладзеныя матрацы. Тут і другая вінтоўка. Начная бярлога ваякаў, што пакінулі баявы пост. Тут буду чакаць рускіх.
Калі сцямнела, у пралазе з’явіліся цывільныя твары. Занялі парожнія матрацы. Кажуць, уцяклі з турмы. Разам і караталі ноч. Наверсе не сціхала страляніна. Пад раніцу сціхла. Адзін з суначлежнікаў пайшоў у разведку. Вярнуўся з добрай навінай: наш бераг занялі рускія. І я не чуў працяглага „Ура!”? — успомніліся савецкія кінастужкі. Але распытваю разведчыка пра разбіты ўчора бункер. Кажа:
— Ацалеў адзін канец. Можна туды прабрацца ровам.
Дык бывайце здаровы! У ацалелым тунелі сядзелі незнаёмыя лагернікі і савецкі салдат. Ішоў якраз артылерыйскі налёт. Рускія артылерысты абмалочвалі заняты пехацінцамі бераг і салдат хаваўся ад сваіх. Чамусьці змахваў на беларуса і я спытаў адкуль ён.
— З Сібіры, — у адказ.
Тым не менш, салдат паставіўся да мяне прыхільна, параіў выбірацца з горада.
Цікаўлюся ў лагернікаў:
— Што з рэштай?
— Ноччу выйшлі.
— А забітыя?
— Ляжаць.
— Хто загінуў?
Сярод іншых, называюць Янэка.
Выбухі спыніліся. У дарогу! Лагеры апусцелі. Зайду ў міжбуганёманскі, загляну ў былую штубу. Толькі пераступіў вароты, як з за каманднага барака высунуўся з аўтаматам наперавес зашмуляны курылка.
— Хутчэй заглянеш у магілу! — з нябачнай прасторы даходзіць да мяне насмешлівы голас Сідара.
А мне не да смеху. Шмуль прыставіў да майго жывата дула свайго аўтамата:
— Часы!
Здабытчык, не бачыш, што я горшы абарванец за цябе. Адкуль у мяне могуць быць часы? Глянуў яму ў вочы. Поўняцца помстай. Значыць, у ягоных вачах я злюшчы вораг. Пачую трэск выстралу, ці адпраўлюся на той свет без трэску?
— Няма ў мяне часоў, — кажу. — Я лагернік...
Шмуль нядобра ашчэрыўся.
— Ідзі, во, у тыя асабнякі! — кажу. — Там часы. У лагеры часоў не шукай.
З баракаў, што стаялі ў другой лініі, выйшаў Байда, за ім ягоная дзяўчына з маленькім дзіцём на руках. Узялі вазок, нагружаны сямейным дабром і, не звяртаючы на нас увагі, пакіравалі на Steffeck Strasse. І мне туды б, але я стаю пад дулам аўтамата.
Вось і вызваленне! Не такім яно мроілася мне. Дзе твая перамога, Жорж? Дзе братнія абдымкі, урачысты мітынг? Дзе развітальны матч з французамі? Дзе героі ўсяго гэтага? Стаіш над безданню, адзінокі, жаласны, смешны. І ў твой жывот упіраецца дула спусташальнга аўтамата.
З тупіковага становішча выбавілі немцы, што эвакуіраваліся з асабнякоў. Яны і прыцягнулі ўвагу марадзёра. І я змыўся.
Байду не дагнаў. На скрыжаванні Rathslinden i Steffeck Strasse спыніў мяне савецкі афіцэр і накіраваў пад стаў засыпаць варонку па саліднай бомбе, якая перагарадзіла вуліцу.
Засыпаючы варонку, убачыў я і першую ў жыцці калону палоненых немцаў, якую рускія канваіры выводзілі з горада. Неўзабаве і сам пакіраваў у той бок.